Ιστορικά στοιχεία για τον Ιερό Ναό Αγίας Κυριακή Σερβίων από τον Θανάση Τσαρμανίδη-

Αντιγραφή απο την εφημερίδα του Μ.Ο.Σ "ΣΕΡΒΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ"

(….)
Ο Θανάνσης Τσαρμανίδης, όπως πάντα, παρουσίασε από τον πλούτο της περιουσίας του ιστορικά στοιχεία για τον Ναό της Αγίας Κυριακής προβάλλοντας και σχετικές εικόνες. Τόνισε από την αρχή ότι θα παρουσιάσει στην εμφάνιση του ιστορικά στοιχεία του Ι. Ναού της Αγ. Κυριακής στις πηγές. Η πρώτη φωτογραφία που πρόβαλε βρέθηκε σε αυστριακή εφημερίδα το 1912 και έδειχνε το ναό που κτίσθηκε το 1879, δύο χρόνια δηλαδή μετά την ολοκληρωτική καταστροφή που υπέστη το 1877.

Επιστρέφοντας 500 χρόνια πίσω, σε ένα φορολογικό κατάστιχο , το 167, των Οθωμανών , που βρίσκεται στο πρωθυπουργικό αρχείο της Κωνσταντινούπολης και περιγράφει όλους τους οικισμούς και τις πόλεις της Ρούμελης. Το 1530 εμφανίζονται οι συνοικίες της πόλης των Σερβίων. Εκεί για πρώτη φορά εμφανίζεται το όνομα της Αγίας Κυριακής, ως συνοικία, έξω από την πόλη. Στο κατάστιχο φαίνεται εμφανώς ότι δεν ήταν επισκοπικός Ναός η αγία Κυριακή το 1530: ήταν μια εκκλησία της πόλης, έξω από το Κάστρο . Υπάρχει ξεχωριστή συνοικία. Η Επισκοπή ήταν στις 40 πόρτες (στη Μεγάλη Βασιλική). Πολλά χρόνια αργότερα θα εμφανισθεί πάλι ο Ναός της Αγία Κυριακής αυτή τη φορά σε μια χαλκογραφία στο Βελιγράδι. Χαράχτηκε στη Βιέννη το 1741 με δαπάνη κάποιου Σερβιώτη. Εικονίζονται οι Άγιοι Θεόδωροι και γύρω-γύρω διάφοροι Άγιοι που είναι ταυτισμένοι με τις Εκκλησίες των Σερβίων. Εκεί είναι και η Αγία Κυριακή. Επίσης είναι και η Αγία Θεοδώρα, που σημαίνει ότι πρέπει να υπήρχε στο Κάστρο κάποιο εκκλησάκι της Αγίας.

Ο παλιότερος κώδικας της Επισκοπής Σερβίων, που σώζεται στο Μητρόπολη , στη Βιβλιοθήκη, στο ιστορικό Αρχείο της Κοζάνης, ο 111, αναφέρεται στην περίοδο 1768-1826. Το 1745 μεταφέρθηκε η Επισκοπή από τα Σέρβια στην Κοζάνη. Πάνω στον κώδικα , στο πρώτο φύλλο υπάρχει μια σημείων: «Εν τη Επισκοπή Σερβίων, εν τη επισυμβάσει εκείσε κατά την νύκτα του Ευαγγελισμού της 25η Μαρτίου του 1757 πυρκαϊά». Αυτό σημαίνει ότι η πρώτη καταστροφή γνωστή σε μας είναι το 1757, όπου καταστρέφονται τα πάντα, γι’ αυτό και δεν υπάρχουν οι παλιότεροι κώδικες. Το Επισκοπείο είχε μεταφερθεί στην περιοχή του Ναού της Αγίας Κυριακής αμέσως μετά την καταστροφή και τον αφορισμό της Πόλης των Σερβίων γύρω στα 1700. Αιτία ο μεγάλος σεισμός του 1695- που ισοπέδωσε τα πάντα και ήταν η αρχή του τέλους για την πόλη των Σερβίων στο Κάστρο. Αμέσως μετά πρέπει να μεταφέρθηκε η Επισκοπή κάτω γιατί το 1730 υπάρχει ενθύμηση σε ένα παλιό βιβλίο για το θάνατο του άρχοντα των Σερβίων και επιτρόπου της Αγία Κυριακή , του Σταμούλη. Δείχνει πολυεθνικά Σέρβια όπου οι Ρωμιοί μαζί με Τούρκους, Εβραίους, Ινδούς ζουν μαζί αρμονικά.

Υπάρχει όμως άλλη πιο ενδιαφέρουσα αναφορά στο Ναό της αγίας Κυριακής . Ένα μνημείο της νεότερης ελληνική λογοτεχνίας, το 1679 τυπώνεται. «Λόγος εγκωμιαστικός ήτοι θρηνητικός στην αιφνίδια μάλλον δε άωρον ταφήν του ευγενεστάτου , ωραιοτάτου και χαριεστάτου νεανίου κυρ Στάμκου Δάκου , από τα Σέρβια, του αδίκως φονευθέντος υπο ανιέρων ληστών» το 1678. Ο Στάμκος Δάκος θάβεται στο προαύλιο της Αγίας Κυριακής.

Η επόμενη αναφορά μας έρχεται το 1811 επί Αλή Πασά. Το 1811 επεκτάθηκε και επισκευάστηκε ο Ναός της Αγίας Κυριακής. Ξέρουμε επίσης ότι μετά την επανάσταση του 1821-22 στα Πιέρια είχε τοποθετηθεί ακόμα η ύπαρξη ξύλινου σημάντρου. Οι Μουσουλμάνοι ενοχλούνταν από το χτύπημα της καμπάνας. Η καμπάνα μπήκε το 1900 με σουλτανικό φιρμάνι. Την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως οι Χριστιανοί πανηγύρισαν την καμπάνα.

Φτάνουμε στο 1877, ένα χρόνο πριν την επανάσταση στα Πιέρια, όπου συμβαίνουν τραγικά γεγονότα στη περιοχή. Η Οθωμανική αυτοκρατορία αντιμετωπίζει προβλήματα με τους Ρώσσους. Φοβάται μην ξεκινήσουν κινήσεις στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Χρησιμοποιεί Αλβανούς μισθοφόρους, τους Γκέκηδες.

Στα Σέρβια οι Αλβανοί λεηλατούν τις Εκκλησίες. Πουλούν τα άμφια και τα εκκλησιαστικά βιβλία και αναγκάζουν τον παπα Δημήτρη να τους πλένει για δυο μέρες συνεχώς τα πόδια σε ένδειξη υποταγής. Μετά από συνεχείς επιστολές του Μητροπολίτη Ευγενίου, η τουρκική διοίκηση αναγκάζεται να στείλει Οθωμανούς στρατιώτες για να κυνηγήσουν τους μισθοφόρους. Αυτοί όμως συνεργάζονται μαζί τους και έρχεται δεύτερη πληγή στην περιοχή. Δεν είχαν αφήσει ούτε φορέματα στους κατοίκους. Αυτοί εγκαθίστανται στο Επισκοπείο που είναι δίπλα στην Αγία Κυριακή.

Ο Ευγένιος αναγκάζει την τουρκική διοίκηση να τους βγάλει από το Επισκοπείο, αυτοί δίνουν φωτιά στα πυρομαχικά και παίρνει φωτιά η Αγία Κυριακή και το Επισκοπείο και ότι υπάρχει μέσα. Δύο χρόνια αργότερα ξαναχτίζεται η Αγία Κυριακή το 1879.

(…)
Σημειώσεις:

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο αφορισμός της πόλης των Σερβίων όπως αναφέρεται παραπάνω, τον οποίο θεωρούμε υπερβολικό, καθώς αφορισμός σημαίνει αποκοπή από την Εκκλησιαστική ζωή αυτών που τον έχουν υποστεί, πράγμα που δεν συνέβη όπως φαίνεται, καθώς οι εκκλησίες και η επισκοπή λειτουργούσαν κανονικά ανά τους αιώνες όπως φαίνεται στην συνέχεια του κειμένου . Το πιο πιθανό να είναι ένα επιτίμιο που δόθηκε για κάποιους κατοίκους της περιοχής.


Μαζί με τον σεισμό που αναφέρεται κοντά στα 1700 ως αιτία που τα Κάστρα των Σερβίων ερημώθηκαν και μερικώς καταστράφηκαν μπορούμε να αναφέρουμε άλλες δυο αιτίες οι οποίες πιθανώς θα ήταν η αλλαγή του τρόπου διεξαγωγής του πολέμου με την εισαγωγή πυροβόλων όπλων και κανονιών και η μετακίνηση των συνόρων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην περιοχή Δούναβη και στην Αυτρο-ουγγαρία μειώνοντας την στρατιωτική και οχυρωματική αξία της περιοχής.

Μάλλον με τους Ινδούς θα εννοούνται οι τσιγγάνοι που εκείνα τα χρόνια εξασκούσαν το επάγγελμα του σιδερά.

Η οικονομική και ηθική εξαθλίωση των κατοίκων των Σερβίων στην τελευταία καταστροφή των Αγίας Κυριακή από τους Γκέκηδες 1877 είναι και η αιτία που ο ναός κτίστηκε μετά από δυο χρόνια όπως αναφέρεται και σε επιγραφή, που βρίσκεται μέχρι σήμερα πάνω από την είσοδο του Ναού, με επιστασία των κατοίκων και από ‘’ιδίων εσόδων’’ δηλαδή από έσοδα που εξοικονομήθηκαν από την περιουσία του ίδιου του Ναού.

Βέβαια ο Ναός της Αγίας Κυριακής πυρπολήθηκε και καταστράφηκε το 1943 τελευταία φορά από τα Ιταλικά στρατεύματα κατοχής όπως και ολόκληρη η πόλη των Σερβίων και πολλά χωριά της γύρω περιοχής.