Το υδραγωγείο των Σερβίων

Οι κάτοικοι της Καστανίας  τον 16ο αιώνα συντηρούν το υδραγωγείο και τα κανάλια υδροδότησης των Σερβίων.

 Το ίδιο εξακολούθησαν να κάνουν το 17ο αιώνα.

Το καθήκον αυτό τους ανατέθηκε από τον Αγιάς Αγά στο 1500μΧ περίπου με αυτοκρατορική διαταγή.

Οι κάτοικοι της Καστανιάς την εποχή εκείνη μέσα από τα φορολογικά κατάστιχα της εποχής του 16αι φέρεται να έχουν στα χέρια τους αυτοκρατορικές διαταγές που τους απάλλασσαν από κάποιους έκτακτους φόρους γιατί είχαν αναλάβει με τον εξοπλισμό τους να συντηρούν το υδραγωγείο και τα κανάλια της υδροδότησης της πόλης των Σερβίων.

Στο 1500 στα Σέρβια υπήρχαν 7 χριστιανικές συνοικίες όλες εντός του Κάστρου και καμία Οθωμανική. Υπήρχε και στρατιωτική φρουρά εντός του Κάστρου. Επίσης στο Οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του ΤΤ986(1598-1502) σημειώνονται 78 μουσουλμανικά νοικοκυριά εντός του κάστρου(σκόρπια χωρις να αποτελούν συνοικία).  Κοντά στο 1600 υπήρχαν 11 Χριστιανικές συνοικίες οι περισσότερες εντός του Κάστρου και 7 Οθωμανικές εκτός. Αυτό σημαίνει ότι το υδραγωγείο στο 1500 εξυπηρετούσε σε ανάγκες ύδρευσης την Καστροπολιτεία. Κατ επέκταση μπορούμε να πούμε πως το υδραγωγείο ήταν Βυζαντινό και οι Οθωμανοί απλώς το χρησιμοποιούσαν και το συντηρούσαν με οικογένειες από την Καστανιά. Η παροχή ύδατος από την κρήνη του Αγιάς Αγά βοηθούσε στην σταθερότητα και την ευμάρεια της πόλης σε συνδυασμό με την φήμη του καθαρού αέρα από τους βυζαντινούς χρόνους.

Οι βυζαντινοί δεν φημίζονταν ως προς την κατασκευή νέων υδραγωγείων  αλλά όπου υπήρχαν ρωμαϊκά τα συντηρούσαν χωρίς βέβαια να υπάρχουν εξαιρέσεις όπως το υδραγωγείο της Καβάλας. Το ίδιο κάνανε και οι Οθωμανοί.

 Συμπερασματικά τα Σέρβια δέχονταν νερό από την περιοχή της σημερινής Καστανιάς και μέσω σκεπασμένων αγωγών- καναλιών συνήθως πέτρινων που μπορεί να εμπεριέκλειναν πήλινους αγωγούς και με τη βοήθεια τοξοτών πέτρινων αψίδων -γεφυριών να περνούσαν τα φαράγγια και μέσω των τειχών να κατέληγαν στην πόλη και πάλι μέσω αγωγών να κατέληγαν σε κρήνες και στις δεξαμενές που βλέπουμε ως σήμερα να υπάρχουν μέσα στο κάστρο. Μία από αυτές είναι η δεξαμενή των Αγίων Θεοδώρων. Σε συνδυασμό πάντα με τη συλλογή βρόχινου νερού.

Η κρήνη της δεξαμενής των Αγίων Θεοδώρων 

Δείγματα αγωγών υδραγωγείου από άλλες περιοχές της Ελλάδας
 

Δεν θα ήταν περίεργο να υπήρχε μια τοξωτή κατασκευή κοντά στον Άγιο Γεώργιο τον Κρεμαστό, ίδια ή περίπου ίδια με το βυζαντινό πέτρινο γεφύρι που υπάρχει σήμερα στο δρόμο για το κάστρο, που να μετέφερε το νερό και από εκεί να περνούσε μέσα στην πόλη.

 Η βυζαντινή γέφυρα στο ίδιο ρέμα με του Αγίου Γεωργίου του Κρεμαστού πριν την επέμβαση.

Πάλι το Κάστρο μπορεί να δεχόταν νερό νότια από την πλευρά της παλιά Λάβας,με ένα τοξωτό πέτρινο υδραγωγείο   να περνούσε στην Ακρόπολη και από εκεί στον υπόλοιπη πόλη.

Αν οι πηγές βρισκόταν πολύ ψηλά στην περιοχή του οικισμού Καστανιά, επίσης  οι αγωγοί να  ήταν κλειστοί και σφραγισμένοι, με ένα σύστημα ανάστροφου σιφονιού πάλι θα μπορούσαν να περάσουν το εμπόδιο του ρέματος του Αγιώργη  Κρεμαστού χωρίς γέφυρα ώστε να υπάρχει ανύψωση του νερού μέχρι  και την ακρόπολη σύμφωνα με το σχήμα. Σε κάποια σημεία η πόλη μπορεί να υδροδοτούνταν με πηγάδια από τους αγωγούς του υδραγωγείο όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα του ανάστροφου σιφονιού.  

O Αθανάσιος Γκουτζίκας στα Σερβιώτικα Νέα Σεπ.-Οκτ 1982. πάντως βεβαιώνει ότι τα νερά, μέχρι και την απελευθέρωση,δηλαδή  όλες τις βρύσες της πόλης των Σερβίων , οι οποίες ήταν τότε εκτός οικιών σε δρόμους και σε πλατείες, τις κατείχαν οι Οθωμανοί. Τις χρησιμοποιούσαν και για τις ανάγκες της θρησκείας τους που τους επέβαλε να πλένουν τα πόδια τους τα αυτιά τους και το πρόσωπό τους πριν μπούνε σε Τζαμί. Ελάχιστες ήταν οι βρίσες που είχαν οι Έλληνες που υπέφεραν από έλλειψη νερού και το προμηθευόταν από πηγές έξω από την πόλη.

Να επιστρέψουμε στην Καστανιά. Οι οικογένειες που ασχολούνταν με την συντήρηση απαλλάσσονταν από έκτακτους φόρους αλλά κατά διαστήματα και από τακτικούς. Για την υπηρεσία που πρόσφεραν ο οικισμός εγγράφεται στην κατηγορία “φυλακών δερβενίου” αλλά εγγράφονται στους φορολογικούς καταλόγους ως συντηρητές καναλιών.

Οι φορολογικοί κατάλογοι γράφουν ονόματα και αριθμό ατόμων ή εστιών που ασχολούνται με τη συντήρηση και την επισκευή. Το 1689 όμως 24 άτομα παραιτούνται από τα καθήκοντα αυτά και έτσι χάνουν τα φορολογικά τους προνόμια. Ως αντάλλαγμα , για να απαλλαγούν από τους φόρους, ανέλαβαν την επισκευή των καναλιών έως την εκκλησία στη θέση Μακρονόζ που βρίσκεται επάνω στα κανάλια και τελικά απαλλάσσονται από φόρους. Αυτή η εκκλησία όμως είναι η εκκλησία του Αγίου Μηνά κοντά στο Κάστρο.

Πολλά από τα παραπάνω  στηρίζονται σε υποθέσεις δικές μας μόνο  ως προς το πως εξυπηρετούνταν η Καστροπολιτεία από το υδραγωγείο σύμφωνα με το αναγραφόμενο υλικό που χρησιμοποιήσαμε από τα βιβλία  :

1. ΚΟΖΑΝΗ, 600 ΧΡΟΝΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ του Δήμου Κοζάνης και την Εισήγηση του Δημήτριου Κ Λαμπράκη.

2. «Η επαρχία Σερβίων τον 16ο αιώνα μέσα από οθωμανικές πηγές» (Γιώργος Σαλακίδης, Κώστας Καμπουρίδης)