Ο Αλιάκμονας και η νεότευκτη λίμνη Ιλαρίωνα

 Κυριακή 16/02/2020 | Γρεβενά, Κοζάνη

Ταξιδεύουμε στον νομό Γρεβενών αναζητώντας τα υδάτινα ίχνη που αφήνει το μεγαλύτερο σε μήκος ποτάμι της Ελλάδας. Εξερευνούμε άγνωστους ορεινούς τόπους που εντυπωσιάζουν με την άγρια, φυσική τους ομορφιά. Περιπλανιόμαστε στις όχθες μιας νεότευκτης λίμνης που πασχίζει να αφομοιώσει το μακεδονικό τοπίο.

Αφήνοντας πίσω το εντυπωσιακό τοπίο των Μετεώρων χαράζουμε πορεία βόρεια, οδηγώντας σε φιδίσιους ορεινούς δρόμους που δρασκελίζουν με απανωτές στροφές το ορεινό ανάγλυφο της περιοχής.

Περνάμε τα όρια τη Θεσσαλίας και πατώντας στον νομό Γρεβενών ο δρόμος μας διασταυρώνεται με τον ποταμό Αλιάκμονα που αυτήν την εποχή κατεβαίνει από τα βουνά τις Πίνδου βουίζοντας, φουσκωμένος, όλο δύναμη και ορμή.

Στη συνέχεια αφήνουμε τον εθνικό δρόμο Τρικάλων – Γρεβενών και στρεφόμαστε ανατολικά, αναζητώντας το χωριό Παλιουριά που μετά την ανύψωση του φράγματος Ιλαρίωνα βρέθηκε να απλώνει τις γειτονιές του στις όχθες της νεότευκτης λίμνης, την οποία δημιούργησαν τα εγκλωβισμένα νερά του Αλιάκμονα !

Από αυτό το σημείο ξεκινά ένα πολύ ενδιαφέρον οδοιπορικό σε «αχαρτογράφητα» ταξιδιωτικά μονοπάτια που τόσο μας γοητεύουν.

Η περιοχή αυτή που μοιράζεται ανάμεσα στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία και γεωγραφικά υπάγεται στον νομό Γρεβενών μπορεί να μη διαθέτει τουριστικές περγαμηνές, όμως θα σας εντυπωσιάσει με τα απαράμιλλης ομορφιάς τοπία της, τα βυζαντινά μοναστήρια της και τη γοητευτική της απλότητα.

Το μοναστήρι που αλλού χτίστηκε και αλλού βρέθηκε!

Φτάνοντας στο χωριό Παλιουριά -παλαιά ονομασία Ζημνιάτσι- (45 χλμ. από Γρεβενά, 52 χλμ. από Καλαμπάκα) στρίβουμε αριστερά, περνάμε τη νέα γέφυρα, διασχίζουμε τον οικισμό Παναγία που βρίσκεται στην αντικρινή πλευρά και οδηγώντας παράλληλα με τις όχθες της λίμνης φτάνουμε έπειτα από 3 χιλιόμετρα ευχάριστης πορείας στη μονή Τορνικίου. Πρόκειται για ένα σημαντικό μοναστηριακό συγκρότημα που χτίστηκε τον 12ο αιώνα σε ιδιοκτησία της μεγάλης βυζαντινής, αρμένικης καταγωγής, οικογένειας των Τορνικίων, απ’ όπου πήρε και το όνομά της.

Το καθολικό της μονής, αφιερωμένο στη Θεοτόκο, αγιογραφήθηκε το 1481 και μετά πάλι το 1728. Το μοναστήρι θα πρέπει να συνέχισε για αιώνες την ιστορική του πορεία, ενώ είναι άγνωστο το πότε εγκαταλείφθηκε.

Το 1987 η μονή καταγράφηκε ως προστατευόμενο ιστορικό μνημείο, όμως ο μεγάλος σεισμός του 1995 κατέστρεψε μεγάλο μέρος της. Το 2001 ξεκίνησε η αναστήλωση του μοναστικού συγκροτήματος, ενώ η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως αρκετά αξιόλογα ευρήματα από τις διάφορες φάσεις της ιστορίας του.

Οταν ολοκληρώθηκαν τα σχέδια για τη δημιουργία της λίμνης Ιλαρίωνα – Αλιάκμονα διαπιστώθηκε ότι τα νερά της λίμνης θα έπνιγαν το σημαντικό βυζαντινό μνημείο. Ετσι εκπονήθηκε μελέτη για τη σύσσωμη μετακίνησή του σε ψηλότερο σημείο!

Το πρωτοφανές αυτό για τα ελληνικά δεδομένα εγχείρημα έγινε υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Δημήτρη Κορρέ και στέφθηκε με επιτυχία. Ετσι, από τον Σεπτέμβριο του 2011, το μοναστήρι ατενίζει τη λίμνη από ασφαλή τοποθεσία, λίγο ψηλότερα από την αρχική θέση όπου είχε χτιστεί.

Μονή Ζάβορδας, βυζαντινές μνήμες

Αφήνουμε πίσω τα ήπια παραλίμνια τοπία και το «μετακινούμενο μοναστήρι» και ακολουθούμε τον γεμάτο στροφές δρόμο που θα μας φέρει μετά από 8 χιλιόμετρα στην είσοδο της μονής Ζάβορδας, όσιου Νικάνορα.

Ασχετα με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του καθενός το ογκώδες, φρουριακής μορφής μοναστηριακό συγκρότημα που δεσπόζει στην κορφή του βράχου, εποπτεύοντας από προνομιακή θέση το τοπίο, εντυπωσιάζει με το παρουσιαστικό του και τη μακρόχρονη παράδοσή του.

Το μοναστήρι χτίστηκε το 1537 από τον όσιο Νικάνορα και σήμερα έχει ανακαινιστεί από τη βυζαντινή εφορία αρχαιοτήτων. Στο κέντρο του τειχισμένου περίβολου βρίσκεται το καθολικό, ένας σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες.

Στο εσωτερικό του ναού ξεχωρίζουν οι εντυπωσιακές αγιογραφίες. Οι παλαιότερες από αυτές είναι του 1542 και αποδίδονται στον σπουδαίο αγιογράφο Φράγκο Κατελάνο, εκπρόσωπο της μεταβυζαντινής σχολής της Βορειοδυτικής Ελλάδας που είχε δεχτεί επιρροές από την ιταλική τέχνη.

Αφού επισκεφθείτε το μοναστήρι αξίζει να αναζητήσετε το νέο μονοπάτι που οδηγεί στη ανακαινισμένη σκήτη του Αγίου Νικάνορα. Η διαδρομή πραγματοποιείται σε φαρδύ, προστατευόμενο με μεταλλική κουπαστή, διάδρομο που καταλήγει σε μια μικρή, επίσης μεταλλική, γέφυρα που κυριολεκτικά αιωρείται στο χάος. Από αυτό το σημείο θα έχετε την ευκαιρία να απολαύσετε την προνομιακή θέα στη λίμνη που απλώνεται κάτω από τα πόδια σας.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα παραμένει και η παλιά διαδρομή που πλέον μπορεί να μην καταλήγει στη σκήτη, αλλά προσφέρει μια εντελώς διαφορετική γωνία θέας στα βράχια και στις όχθες της λίμνης. Να σημειώσουμε πως η σκήτη, που κυριολεκτικά είναι κολλημένη στον κάθετο βράχο, προϋπήρχε του μοναστηριού της Ζάβορδας. Εσωτερικά αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα και είναι αγιογραφημένη με θαυμάσιες νωπογραφίες.

Τα δεσμά του Αλιάκμονα

Ο Αχελώος και ο Αλιάκμονας, τα δυο μεγαλύτερα ποτάμια της Ελλάδας, είναι αυτά που έχουν δεχτεί και τις μεγαλύτερες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις τα τελευταία 50 χρόνια.

Ο Αχελώος από το ύψος της Μεσοχώρας και νοτιότερα έχει απολέσει πλέον τη φυσική του ροή με τη δημιουργία αλλεπάλληλων φραγμάτων. Το αυτό συμβαίνει και με τον Αλιάκμονα όπου πλέον τέσσερα φράγματα δεσμεύουν τα νερά του σχηματίζοντας αλλεπάλληλες τεχνητές λίμνες.

Η τεχνητή λίμνη του Ιλαρίωνα είναι η πιο πρόσφατη καθώς σχηματίστηκε το 2012 σε μια περιοχή που εντοπίζεται γεωγραφικά ανάμεσα στα Γρεβενά και στην Κοζάνη. Δημιουργήθηκε μετά την ανύψωση του τέταρτου στη σειρά φράγματος που κατασκεύασε η ΔΕΗ, με σκοπό την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, τη διασφάλιση της ποιοτικής ύδρευσης της Θεσσαλονίκης και την άρδευση του κάμπου της Δυτικής Μακεδονίας.

Η νεότευκτη λίμνη που έχει μήκος 35 χιλιομέτρων είναι χωρητικότητας περίπου 140 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού και η επιφάνεια του ταμιευτήρα στην ανώτερη στάθμη του νερού καλύπτει μια έκταση σχεδόν 22 τ.χλμ.

Οι ντόπιοι ευελπιστούν με το έργο αυτό ότι ο τόπος τους θα μετατραπεί σε πόλο έλξης επισκεπτών, καθώς η ευρύτερη περιοχή βρίθει σημαντικών πολιτιστικών μνημείων και φυσικών αξιοθέατων. Βέβαια οι οικολογικές ανησυχίες για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον με τη δημιουργία της λίμνης ήταν πολλές και όχι πάντα αβάσιμες. Το γεγονός είναι πως τα νερά του Αλιάκμονα δεσμεύτηκαν για μια ακόμη φορά, πνίγοντας στην κυριολεξία το πανέμορφο Κόκκινο Φαράγγι, μια περιοχή ανυπέρβλητης άγριας φυσικής ομορφιάς που δεν είχε να ζηλέψει τίποτα από αυτήν του Βίκου ή του Αώου. Τώρα στη θέση των γρήγορων νερών που άφριζαν πάνω στα βράχια, ο επισκέπτης αντικρίζει την τεχνητή γαλήνη μια λίμνης που -κακά τα ψέματα-, ακόμη προσπαθεί να αφομοιώσει το περιβάλλον.

Διαδρομή γύρω από τη λίμνη

Για κάποιον που θέλει να σχηματίσει μια ευρύτερη εικόνα για την περιοχή, σαφώς και η πλέον ενδιαφέρουσα διαδρομή είναι αυτή που τρέχει στις νοτιοανατολικές όχθες της λίμνης.

Η πορεία που θα πρέπει να ακολουθήσει κάποιος ξεκινά από το χωριό Παλιουριά και κινείται βορειοανατολικά, σχεδόν παράλληλα με τις όχθες της λίμνης που από αυτό το σημείο φανερώνει ίσως την πιο όμορφη πλευρά της.

Σε όλο το μήκος της διαδρομής ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να δει το νέο τοπίο που διαμόρφωσε η λίμνη, τη μονή Ζάβορδας και τη σκήτη του όσιου Νικάνορα να ξεχωρίζουν στα απέναντι κάθετα πρανή του Κόκκινου Φαραγγιού. Η πορεία ολοκληρώνεται έπειτα από 10 χιλιόμετρα στο ενδιαφέρον ορεινό χωριό Ελάτη, χτισμένο σε ύψος 650 μέτρων στις παρυφές του περίφημου ελατόδασους των Καμβουνίων ορέων.

Κοντά στο χωριό Παλιουριά, σε ύψος 1.000 μέτρων βρίσκεται η Μονή Ευαγγελιστρίας που ιδρύθηκε το 1148 και είναι γνωστή ως «Μπουνάσια», ονομασία που την οφείλει στην κορφή των Καμβουνίων, Βουνάσσα. Το μοναστήρι ήταν ανδρικό και είχε καλόγερους μέχρι το 1935. Η θέα από εδώ προς το υψίπεδο της Μακεδονίας, την Πίνδο και τον Ολυμπο είναι περιφερειακή.

Για εξερευνήσεις

Για τους όσους θέλουν να πάρουν βουνίσιο αέρα και να ανεβούν σε μεγαλύτερα υψόμετρα, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η διαδρομή που ξεκινά από τις παρυφές της Δεσκάτης και ανηφορίζει για το οργανωμένο ορειβατικό καταφύγιο που βρίσκεται σε πλαγιά κατάφυτη από έλατα, κάτω από την κορφή των Καμβουνίων σε υψόμετρο 1.415. Συνολικά θα χρειαστεί να καλύψετε 8,5 χιλιόμετρα σε δρόμο που έχει στο σύνολό του ασφαλτωθεί.

Λίγο έξω από τη Δεσκάτη (περίπου 7 χλμ.) θα αναζητήσετε το «Χονδρό Δέντρο», μία από τις μεγαλύτερες σε ηλικία βελανιδιές της Ευρώπης, χρονολογημένη στα 1300. Ζητήστε από τους ντόπιους να σας προσδιορίσουν την τοποθεσία.

Για οργανωμένες περιηγήσεις με ειδικά διαμορφωμένα τετρακίνητα οχήματα και συνοδεία διπλωματούχων συνοδών βουνού στη λίμνη Ιλαρίωνα, στα Καμβούνια όρη, αλλά και γενικότερα στα βουνά των Γρεβενών, θα απευθυνθείτε στο Γραφείο Οικοτουρισμού Overland, τηλ. 697 7772542 υπεύθυνος κ. Απόστολος Διανέλλος.i

 Διαμονή

● «Αμαδρυάς Treasure», χτισμένο σε υψόμετρο 850 μέτρων, σε όμορφη εξοχική τοποθεσία με υπεροχή θέα, τηλ. 24620 32751 & 6944107598
● Ξενοδοχείο «Καμβούνια» μέσα στην πόλη της Δεσκάτης, τηλ. 24620 31061
● «Ορειβατικό καταφύγιο Δεσκάτης», που μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι 47 άτομα σε πεντάκλινους, εξάκλινους και δεκάκλινους κοιτώνες. Είναι ανοικτό χειμώνα, καλοκαίρι και προφέρει και φαγητό. Πληροφορίες Θύμιος Παπαντώνης, τηλ. 6978890293.

 Κείμενο – φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης / viewsofgreece.com