Γενική Εκθεση του Προξενίου Σερβίων -Ελασσώνας

Δημοσιεύουμε μόνο  ότι αφορά  την πόλη των Σερβίων του Πρόξενου Χρ Κουγιουμτζέλη από το βιβλίο  του Γιάννη Αδάμου Εκδοσεις ΜΟΣ Τα Κάστρα 1995

Β.Ελλ. Προξενείον

Εν.Ελασσώνι

Αριθ.Πρωτ. 560                                                           εν Ελασσώνι τη 23 Σεπτεμβρίου 1900

Η πόλις Σέρβια κειμένη επί των βορείων υπωρειών των Καμβουνίων ορέων, περιέχει 700 οικίας, εξ ων 500 Οθωμανικάς και 200 Χριστιανικάς∙  κατοίκους  δε 4.500 Οθωμανούς και 1.000 περίπου  Χριστιανούς.  Ανέκαθεν αφανής καίτοι σπουδαίως το ιστορικόν αυτής έχουσα, μόλις επ’εσχατων μετά την παραχώρησιν της Θεσσαλίας εις την ελευθέραν Ελλάδα, εγένετο αξία λόγου ως πρωτεύουσα της νέας και ανεξαρτήτου Διοικήσεως Σερβίων , ήτις εκτείνεται  παρά τα Ελληνικά μεθόρια από της Πίνδου μέχρι Βιτωλίων και του Θερμαϊκού κόλπου. 

Η Διοίκησης αυτή παραλαβούσα εκ της γενικής  Διοικήσεως Θεσσαλονικάς  την Επαρχίαν Αικατερίνης , εκ της των Βιτωλίων τας Επαρχίας Κοζάνης, Καϊλαρίου  και Ανασελίτσης, εκ της των Ιωαννίνων την Επαρχίαν  Γρεβενών και εκ της Θεσσαλίας το αναπολειφθέν αυτής ράκος την Επαρχίαν Ελασσώνος, είναι εκ των μεγαλυτέρων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Διοικήσεων και ως τοιαύτη και ως εις τα Ελληνικά μεθόρια ευρισκομένη, έχει το προνόμιον του να μη εξαρτάται εκ γενικής τινός Διοικήσεως, αλλά κατ ευθείαν υπό της Υψηλής Πύλης.

Εκ τούτου όθεν , η πόλις αυτή εξελίχθη ως πρωτεύουσα Διοικήσεως, εγένετο λόγου αξία και διότι η Οθωμανική Κυβέρνησις μεγάλως ενδιαφερομένη(…)  δια την τακτοποίησιν  υπαρχούσας εν τω Διοικητηρίω Σερβίων υποθέσεις και έλαβον την υπόσχεσιν αυτού, ότι ενόσω ούτος διατελέση Διοικητής Σερβίων , τα Ελληνικά συμφέροντα θέλουσι προστατεύεσθαι παρ’αυτού ως ίδια του συμφέροντα και ως στηριζόμενα πάντοτε εις το δίκαιον∙  αλλά και από της εγκαταστάσεως μου ετάυθα, πριν ουδόλως γνωρίσω αυτόν προσωπικώς, τα Ελληνικά συμφέροτα επροστατεύοντο εν Σερβίοις, καθόσον αι διαστρεφόμεναι Ελληνικαί υποθέσεις υπό των ενταύθα Αρχών , εκείσε ελάμβανόν παρ ‘αυτού  αίσιον πέρας.

Εδέχθην τας επισκέψεις όλων των εκείσε κατοίκων Βέηδων Οθωμανών και πάντων των προκρίτων Χριστιανών , ας και ανταπέδωκα. Κατόπιν επεσκεψάμην το Ελληνικόν σχολείον, όπερ ομολογουμένως προ τριετίας οικοδομηθέν , δύναται να θεωρηθή ως εν των καλλιτέρων σχολείων των πόλεων της Μακεδονίας.(στο σημερινό Οικοτροφείο) Δυστυχώς όμως, αναλόγως του κτιρίου , η γινομένη εν αυτώ κατά το τρέχον έτος διδασκαλία , αν και κατά το τελευταίον σύστημα του Μωραΐτου, τυγχάνει όλως ατελής, καθόσον οι διδάσκοντες εισί δύο μαθηταί εκ των σχολείων Κοζάνης και έτερος ιεροψάλτης τις εκ Βιτωλίων∙ άπαντες κάτοχοι μικράς εκπαιδεύσεως και όλως αδαείς του εφαμοζομένου παρ’αυτών νέου συστήματος της διδασκαλίας. Η σχολή είναι διηρημένη εις 5 τάξεις εν είδει αστικής σχολής  εν αις διδάσκονται 96 μαθηταί και μαθήτριαι∙ εκ τούτων 9 μαθηταί και μια μαθήτρια ανήκουσιν εις την Εην τάξιν, 11 μαθηταί και μια μαθήτρια εις την Δην , 17 μαθηταί  και 7 μαθήτριαι εις την Γην τάξιν, 17 μαθηταί και 3 μαθήτριαι εις την Βαν και εις την τελευταίαν Αην 15 μαθηταί και 15 μαθήτριαι,(…) τη νέας ταύτης Διοικήσεως κατασκεύασε πλείστα όσα δημόσια κτίρια∙ ήτοι, λαμπρόν μέγαρον , χρησιμεύον ως Διοικητήριον , στρατώνα λιθόκτιστον  χωρητικότητος 2.000 περίπου  ανδρών και 500 ίππων , μεγάλην Οθωμανικήν σχολήν εκτός της πόλεως όπως χρησιμεύση ως οικοτροφείον(σημ.  το γνωστό Τουρκικο Σχολείο)∙ γυμνάσιον διά τους σπουδαστάς Οθωμανόπαιδας όλης της Διοικήσεως, φυλακάς, δημόσιον κήπον , μεγάλας και αξιόλογους οικίας προς κατοικίαν των υπαλλήλων και πλείστας αμαξιτάς οδούς, εν τη πόλει και τοις πέριξ.( όλα κταστραφηκαν το 1943) Δια τους αυτούς λόγους και η μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, προήγαμε τον τέως Επισκοπικόν θρόνον Σερβίων και Κοζάνης εις Μητροπολιτικόν , ίνα επαρκώς και επιβλητικώτερον προστατεύηται παρά τοις επιτοπίοις Αρχαίς το Χριστιανικόν στοιχείον.  

Την 15^ην όθεν παρελθόντος μηνός Σεπτεμβρίου αφικόμενος εις την πόλιν ταύτην , ένθα την επιούσαν επεσκεψάμην κατά πρώτην φορά επισήμως την Αυτού εξοχότητα τον διοικητήν Ρεσάτ Πασσάν, παρ’ου έτυχον λίαν φιλόφρόνου υποδοχής και εκτάκτον περιποιήσεων καθ’όλον το διάστημα της εκείσε διαμονής μου∙ απόρροια της όλης Ευρωπαϊκής αυτού ανατροφής και εκπαιδεύσεώς του εν Παρισσίοις. Εκ των διαφόρων αυτού ομιλιών  και των ορθών  παρατηρήσεών του και σκέψεων περί του μεγάλου μέλλοντος της Ελλάδος και περί των αιτίων της ήδη καταστέσεως του Οθωμανικού Κράτους, διέγνωσα, ότι τυγχάνη είς εκ των μάλα ελευθεροφρονούντων Οθωμανών και αγαπώντων τους  Έλληνας. Της περιστάσεως δε ταύτης επωφελούμενος, διεκπεραίωσα πάσας τας εκκρεμείς από της συστάσεως του Προξενείου τούτου(…)

Προς βελτίωσιν δε της καταστάσεως ταύτης της σχολής ουδέν άλλο απαιτείται , ει μη  η αντικατάστασις των υπαρχόντων διδασκάλων δι’ αποφοίτων του Διδασκαλείου Θεσσαλονίκης, του διορισμού μιας Παρθεναγωγού και της εφοδιάσεως της σχολής δι’ ενός ολοκλήρου σώματος μεγάλων Γεωργραφικών πινάκων , δι’ ενός σώματος εικόνων της παλαιάς και νέας Διαθήκης και δι’ ενός σώματος πινάκων της ζωολογίας. Αλλ’ επειδή κατά το τρέχον έτος καθίσταται δύσκολος η κατάρτισις του Παρθενεγωγείου ως εκ της ελλείψεως κατάλλήλου προς τούτω οικοδομής, αναβληθήσεται διά το επιόν έτος, οπότε θεωρώ αναγκαίαν την  αποστολήν Παρθεναγωγού εμπείρου και εξιδικευμένης ικανότητος υπό της Επιτροπής προς ενίσχυσιν της Ελληνικής Εκκλησίας και Παιδείας, καθώς και την πληρωμήν αυτής, ως λίαν απόρου  της εκείσε μικράς Ελληνικής κοινότητος, και δι’ ους λόγους κατωτέρω εν εκτάσει εκτίθημι∙ ήδη την ταχείαν αποστολήν παρ’ Αυτής πάντων των ανωτέρω αναφερομέων Γεωργαφικών και λοιπών εν γένει Πινάκων.

Είτα εδέχθην επιτροπήν εκ των καλλιτέρων εκείσε Ελλήνων προυχόντων Βλάχοφώνων , καταγομέων εκ της κωμοπόλεως Βλαχολειβάδου και των πέριξ χωρίων του Ολύμπου, μετοικησάντων εις Σέρβια, άλλοι με εξ αυτών μετά  της Ελληνικήν επανάστασιν του 21, άλλοι δε προ τριακονταετίας περίπου(….)

Μόλις όμως ούτος απήλθε της οικίας μου , αφίκοντο πλείστοι των προκρίτων , Βλαχοφώνων κατοίκων λίαν κατηγανακτησμένοι κατά του ρηθέντος Αρχιερατικού επιτρόπου , γινώσκοντες την εμμονήν αυτού εις τας κομματικάς και εμπαθείς ιδέας του ως προς το ζήτημα της διαιρέσεως της κοινότητος και την αδιαφορίαν του αν αύτη εκρουμουνισθή  ή ου, ούς μετά μεγάλης δυσκολίας κατόρθωσα να καθησυχάσω, υποσχεθείς αυτοίς την διόρθωσιν των κακώς εχόντων ,οίτινες και ανεχώρησαν λίαν ευχαριστημένοι. Μετά ταύτα προσκάλεσα αύθις τον επίτροπον του Μητροπολίτου και ενέτειλα αυτώ όπως αποστείλη αμέσως πεζή εις Βελβενδόν καλέση εις Σέρβια τον εκεί διαμένοντα Μητροπολίτην , ίνα μεριμνήσωμεν μετ αυτού περί της εφικτής βλτιώσεως της τοιαύτης καταστάσεως της κοινότητας.Αφικομένου δε την επιούσαν του Αρχιερέως, εξέθηκα αυτώ την δεινήν θέσιν εις ην μέλλη να περιέλθη ούτος εάν εκρουμουνισθώσι τα τρία τέταρτα (3/4) της Ελληνικής εν Σερβίοις παροικίας, συνεπεία της κακής προς αυτούς συμπεριφοράς αυτού τε και του επιτρόπου του Παπαδημητρίου, όστις άνευς περιστροφών εδέησε να πεισθή αμέσως εις τας παρατηρήσεις μου και δεχθεή τας δικαίας προτάσεις της επιτροπής των Ελλήνων Βλαχοφώνων κατοίκων , συνισταμένης εκ των εξής:

 

Α) Να διορισθή εφορεία των σχολείων  τη εκλογή  όλης της κοινότητος, ως νέος επίτροπος της Εκκλησίας.

Β) Να υποχρεωθή η παλιά εφορεία των σχολείων  και ο επίτροπος της Εκκλησίας να δώσωσι λόγο της διαχειρίσεως των εισπραχθέντων παρ’ αυτών χρημάτων εκ των Εκκλησιαστικών κτημάτων.

Γ )Να αφεθώσιν ελεύθερα τα στασίδια εις τας συζύγους των Βαχολειβαδιωτών και

Δ)Ν’ αντικατασταθή ο επίτροπος αυτού δι’ άλλου οιουδήποτε ιερέως όπως εκλείψη το σκάνδαλον.Κατά συνέπειαν μοι υπεσχέθη ίνα συγκαλέση μετ ‘ ολίγας ημέρας επιστρέφων εκ της διακοπείσης περιοδεία του, γενικής συνέλευσιν των κατοίκων Σερβίων προς πραγματοποίησιν των ανωτέρω μετ’ εμού συμφωνηθέντων και ειρηνοποίησιν του ποιμνίου του∙ παρεκλήθην δε παρ’αυτού όπως ανακοινώσω ταύτα προς την επιτροπήν και καθησυχάσω ταύτην , διαβεβαιών αυτήν περί της εκτελέσεως των υποσχεθέτων μοι παρ’ αυτού , όπερ και έπραξα αμέσως μετά την εκ του οίκου μου αναχώρησιν του Μητροπολίτου.

Την εικοστήν ιδίου μηνός αναχωρήσας εκ Σερβίων μετά μεγάλης στρατιωτική συνοδείας ως εκ της μαστιζούσης εκείσε τον τόπον φοβεράς ληστείας, αφικόμην το εσπέρας εις Κοζάνην , ένθα η αυτού εξοχότης ο Διοικητής Σερβίων τηλεγραφικών διά των εκείσε Αρχών  είχε προετοιμάσει  ως κατάλυμα μου την οικία του διακεκριμένου Έλληνος Νικολάου Χαλκιά.

(....)

Σημ.Τα σπίτια των αποκαλουμένων κακώς "βλαχόφωνων" υπολογίζονται γύρω στις  50(βλ.Απογραφή του Ελλ. Προξενείου της Ελασσόνας (1905)) από τα 200 χριστιανικές οικίες άρα το ποσοστό δεν θα ήταν 3/4 αλλά 1/4. Η αντιδικία αφορά κυρίως τη λειτουργία του Αγίου Νικολάου ως ενοριακού ναού. Τη διάσπαση όμως αυτή δεν την έβλεπε θετικά ο τότε Αρχιερατικός Επίτροπος. 
Επίσης πρέπει να αναφέρουμε ότι η εποχή ήταν λίγο  πριν το ξεκίνημα του Μακεδονικού Αγώνα και οι ισορροπίες  μεταξύ του πληθυσμού ήταν εύθραυστες, καθώς οι προπαγάνδες από τα γύρω κράτη και τις"ξένες υπερ -δυνάμεις" ' ήταν τεράστιες, πράγμα που το επωφελούνταν και η Οθωμανική Διοίκηση προς ίδιο όφελος σύμφωνα με το  "διαίρει και βασίλευε".