Ιστορική μνήμη και απότιση τιμής στο πρόσωπο που διέσωσε την ιερή εικόνα της Παναγίας της Ζιδανιώτισσας  την περίοδο της έξαρσης της γερμανικής θηριωδίας (1943-44), εμπεριείχε -πέρα από τα καθιερωμένα- ο αρχιερατικός πανηγυρικός εσπερινός στην Ιερά Μονή της Παναγίας Ζιδανίου, το Σάββατο 7 Σεπτεμβρίου 2013, παραμονή της πανήγυρης της μονής.

 Και αφορούσε τη βράβευση, με την επίδοση “ευεργετήριας” περγαμηνής και αναμνηστικών εικόνων από τον σεβασμιώτατο, στη σύζυγο και τα παιδιά του -”εν ουρανοίς σήμερα”- Γεωργίου Τζιώνα από το Μικρόβαλτο, 28χρονου τότε βοσκού, που από την άνοιξη του 1943, όταν είχαν ενταθεί οι πράξεις βίας από τα στρατεύματα Κατοχής, με αποκορύφωμα  το ολοκαύτωμα (21.8.1943) των χωριών των Καμβουνίων (Βογγόπετρα, Λαζαράδες, Τρανόβαλτο, Μικρόβαλτο, Ζιδάνι)
που είχε ανθρώπινα θύματα πλέον των τριάντα (30) κατοίκων της περιοχής, είχε παραλάβει την εικόνα της Παναγίας και την είχε κρύψει επιμελώς μέχρι την αποχώρηση των κατακτητών, διασώζοντας την έτσι μέχρι σήμερα.
Ήταν το αποτέλεσμα μιας ενημέρωσης-εισήγησης προς τον σεβασμιώτατο Σερβίων και Κοζάνης κ. Παύλο που ανταποκρίθηκε άμεσα, του -εκ Μικροβάλτου ορμώμενου-  αρχιερατικού επιτρόπου Εορδαίας αρχιμανδρίτη π. Νικηφόρου Μανάδη, που από το 1998 είχε καταγράψει, παρουσία και άλλων ηλικιωμένων συγχωριανών, την ιστορική μαρτυρία της διάσωσης της εικόνας και την είχε δημοσιεύσει* τότε στον τοπικό τύπο. Θα μπορούσαμε εδώ να προσθέσουμε ότι στη φύλαξη της εικόνας για τόσο μακρύ διάστημα, θα πρέπει να συνέβαλαν και τα υπόλοιπα αδέλφια του Γεωργίου Τζιώνα, που από κοινού ασχολούνταν  με την κτηνοτροφία σε εγκαταστάσεις (μαντριά) πλησίον της μονής.
Κατά τα λοιπά, πλήθος κόσμου είχε συρρεύσει και φέτος στο χώρο της μονής και της πανήγυρης, ενώ από πολύ νωρίς -κρατώντας το έθιμο- είχαν καταφτάσει καβαλάρηδες από την Κοζάνη, τα χωριά του Τσιαρτσιαμπά και το Βελβεντό.

Ιδιαίτερη κατανυκτική και συγκινητική ήταν η διαδικασία της βράβευσης στα παιδιά του αείμνηστου Γεωργίου Τζιώνα, Αθανάσιο, Ιωάννη και Νικόλαο, με τον π. Νικηφόρο να διαβάζει το ιστορικό ντοκουμέντο της διάσωσης της εικόνας και την χειρόγραφη -από τον ίδιο, κατά παραγγελία του μητροπολίτη- περγαμηνή. Και επαναλαμβάνοντας την προ 25ετίας επισήμανσή του:  …«όταν πανηγυρίζη ἡ Ἱερὰ Μονὴ ἢ γίνονται οἱ πολυάνθρωπες λιτανεῖες στοὺς δρόμους καὶ στὶς πλατεῖες τῆς Κοζάνης, καλὸ εἶναι νὰ θυμούμαστε καὶ ποιὸν ἁπλὸ βοσκὸ χρησιμοποίησε ὁ Παντοδύναμος Θεός, γιὰ νὰ διασώση τὰ ἅγιά του ὣς τὶς μέρες μας»…
Αξίζει ακόμη να αναφέρουμε και την ευχαριστήρια αναφορά από τον σεβασμιώτατο, στα πρόσωπα των μηχανικών Νικολάου Τζιούτζιου (εκ Μικροβάλτου) και Αποστόλου Ιωαννίδη, για την δωρεά μελέτη του νέου περίβολου της μονής, που πρόκειται να κατασκευαστεί.

Γιώργος Μαστρ.
* Η ιστορική αναφορά
ΠΩΣ ΔΙΕΣΩΘΗ Η ΕΙΚΟΝΑ
ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΖΝΤΙΑΝΙΩΤΙΣΣΑΣ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ἡ Ζντιανιώτισσα χαίρει σεβασμοῦ καὶ ἀγάπης πολλῆς στὴν Κοζάνη, στὸ Βελβενδό, στὰ Σέρβια καὶ φυσικὰ στὰ χωριά μας, Μικρόβαλτο, Τρανόβαλτο, Φρούριο, Ρύμνιο, Λαζαράδες καὶ Ἑλάτη, τὰ ὁποῖα συνορεύουν μὲ τὸ μοναστήρι. Παλαιότερα, τοὐλάχιστον μιὰ φορὰ τὸν χρόνο, κυρίως μετὰ τὰ ἁλώνια ἔφερναν τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας στὰ χωριά μας καὶ περνοῦσε ἀπὸ ὅλα τὰ σπίτια, ὅπως καὶ ἡ κάρα τοῦ Ἁγίου Νικάνορα. Ἀντιλαλοῦσαν στὸ χωριό μας τὰ Ζντιανιώτικα ἢ τὰ Ζαμπορντινὰ κυπριὰ ἀπὸ τὰ μεγαλόσωμα μουλάρια ποὺ μάζευαν τὰ γέννημα, σιτάρι ἢ βρίζα, ὡς οἰκονομικὴ στήριξι τοῦ μοναστηριοῦ. Κι αὐτὰ ποὺ μαζεύονταν, πάλι ἀπὸ τοὺς ἴδιους τοὺς χωρικοὺς ξοδεύονταν ἀφοῦ πάμπολλοι ξεπέζευαν καὶ φιλοξενοῦνταν στὴν τράπεζά του. Ἀκόμη κι ὁ Γιαγκούλας μὲ τὰ παλληκάρια του ἔφαγαν ψωμὶ Ζντιανιώτικο, ὅπως μᾶς ἐδιηγεῖτο ὁ παπποῦς μου παπαΝικόλας 1900-1987, ποὺ διετέλεσε κελλάρης, ψωμᾶς, μάγειρος καὶ ἡγούμενος 1949-1952 στὸ μοναστήρι.
ΠΡΟΣΤΡΕΧΟΥΝ πλήθη πιστῶν καὶ σὲ τοῦτο τὸ μοναστήρι  ζητώντας ἀπὸ τὴν χάρι τῆς Παναγίας ἁπάλυνσι  πόνων. Ἰδιαίτερη κοσμοσυρροὴ ὅμως γίνεται στὶς δύο πανηγύρεις, στὶς 8 Σεπτεμβρίου καὶ τὴν Παρασκευὴ τῆς Διακαινησίμου. Στὸ περισσότερο διάστημα τοῦ χρόνου ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας εὑρίσκεται μὲ πρόγραμμα στοὺς ναοὺς τῆς πόλεως Κοζάνης. Παλιότερα οἱ Κοζανίτες στὶς παραμονὲς τῆς πανηγύρεως τοῦ Σεπτεμβρίου ἔφερναν τὴν εἰκόνα μὲ λαμπρὴ συνοδεία καβάλα σὲ στολισμένα ἄλογα ἢ μουλάρια. Αὐτὰ κάποτε!
ΣΤΟ δημοσίευμα τοῦτο θέλω νὰ προσθέσω εὐλαβικὰ μιὰ ψηφῖδα μόνο στὴν ἱστορία τῆς εἰκόνας τῆς Παναγίας τῆς Ζντιανιώτισσας. Τῆς Παναγίας ποὺ πάντα μὲν ἀλλὰ ἰδιαίτερα μετὰ τὸν σεισμὸ τῆς 13ης Μαΐου 1995 ἔγινε ἡ Μάννα τῆς Κοζάνης. Θέλω νὰ καταθέσω μιὰ πανάκριβη λεπτομέρεια ἐξ αἰτίας τῆς ὁποίας ἔχουμε μέχρι καὶ σήμερα τὴν εἰκόνα ἀνάμεσά μας. Εἶναι δὲ αὐτὴ ἕνα ἱστορικὸ γεγονὸς ποὺ τὸ ἔμαθα τυχαῖα(;) πίνοντας καφὲ μὲ τοὺς γεροντάδες τοῦ χωριοῦ μας στὸ καφενεῖο τοῦ θειοῦ μου τοῦ Νικόλα Πιτσιλόπουλου.
ΜΕΤΑ τὴν κοίμησι τοῦ πατέρα μου παπαΧρίστου, 25η Μαΐου 1998, λειτουργοῦσα κάθε πρωΐ στὸν ἉηΓιώργη μας καὶ μετὰ συναντοῦσα τοὺς γεροντάδες τοῦ χωριοῦ καὶ ἀσφαλῶς δὲν χόρταινα νὰ τοὺς ἀκούω. Τὴν Δευτέρα 1η Ἰουνίου 1998 στὴν γεροντοπαρέα μας ἦταν οἱ ἑξῆς: Κωνσταντῖνος Χαϊντάρης γεννημένος τὸ 1903, Γεώργιος Τζιώνας τὸ 1915, Ἀχιλλέας Καβουρίδης τὸ 1918,  Νικόλαος Πιτσιλόπουλος καὶ Ἀθανάσιος Γιαννόπουλος τὸ 1931. Ἡ κουβέντα μας τὴν ἡμέρα αὐτὴ ἦταν γιὰ τὸ κάψιμο τῆς Ἱ. Μονῆς Ζιδανίου ἀπὸ τοὺς Γερμανοὺς καὶ πῶς γλίτωσε ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας.
ΕΚΑΨΑΝ οἱ Γερμανοὶ τὸ χωριό μας στὶς 21 Αὐγούστου 1943 καὶ σκότωσαν δέκα ἀνήμπορους γέροντες, γιὰ νὰ… χτισθῆ ἡ νέα Εὐρώπη! Σὲ λίγες ἡμέρες εἶδαν οἱ διεσπαρμένοι στὰ δάση Μικροβαλτινοὶ ἀπὸ τὴν Γκόλιαβη Ράχη καὶ ἀπὸ τὸν ἉηΛιᾶ νὰ καίγεται καὶ τὸ Ζηδάνι! Ἔκαψαν οἱ δαιμονισμένοι Γερμαναράδες ὅλα τὰ παλιὰ κελλιὰ καὶ τὸν παλιὸ Ναὸ τῆς Ἁγίας Τριάδος, ποὺ ἔμπαινες μέσα κατεβαίνοντας 3-4 σκαλιά, ὅπως ἦταν ἡ παλιὰ καὶ  μὴ διασωθεῖσα δυστυχῶς Ἁγια Κοίμησί μας, γιὰ νὰ κερδίζουν ὕψος ἐπειδὴ δὲν  ἐπέτρεπαν οἱ Τοῦρκοι ψηλοὺς ναούς. Ὁ Ναὸς τῆς Ἁγίας Τριάδος ἦταν ἀκριβῶς στὰ ἀριστερὰ μπαίνοντας ἀπὸ τὴν σημερινὴ αὐλόπορτα τοῦ μοναστηριοῦ στὸν χῶρο τῆς αὐλῆς του. Κάηκαν τὰ πάντα, “γιὰ νὰ προκόψη ἡ Ἀρία φυλή…”. Εὐτυχῶς ὅμως γλίτωσε τὸ πολυτιμότερο κειμήλιο τοῦ μοναστηριοῦ. Κι αὐτὸ ἦταν ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας ποὺ λιτανεύεται καὶ σήμερα μὲ περισσὸ δέος στοὺς δρόμους τῆς Κοζάνης. Πῶς γλίτωσε;
“ΙΓΩ τ’ γλίτουσα ‘μ Παναγία ἀπ’ τοὺ Ζντιὰν’” εἶπε ἐκεῖ στὴν κουβέντα μας ἡ Τζιουνουζιώγας. “Ἅμα εἴδαμι ὅτ’ οἱ Γιρμανοὶ καῖν’ τὰ χουργιὰ α κι σκουτὼν’ κόσμουν φουβήθκαμι. Ἰμεῖς ἰτότι βουσκούσαμι τοὺ βγιό μας, καμνιὰ τριακουσιαριὰ κουμμάτχια γίδια, κάτ’ στοὺ Ζντιάν’. Ἰγὼ πῆγα ἀπ’ τοὺ Μάη ἀκόμα κι πῆρα  ‘ν τρανὴ ‘ν εἰκόνα τς Παναγίας. Τν ἔκρυψάμι κουντὰ στ’ Γιλαδαριὰ  κα’ τὰ Βακούφκα τὰ μαντριά. Τν εἴχαμι μέσα σὶ μνιὰ πατλιὰ πουρνάργια. Ἔφκιασάμι ἕνα μκρὸ τσιαρδάκ’ κι ‘ν ἔβαλάμι ἰκεῖ. Ἄναβάμι κι τοὺ καντήλ’ μουνάχα τ’ μέρα. Τοὺ βράδ’ τὄσβυνάμι γιὰ νὰ μὴ φέγγ’ κι μᾶς πάρν’ χαμπάρ’. Ἅμα τιλείουσι ἡ πόλιμους κι ἔφυγαν οἱ Γιρμανοὶ παράδουσάμι κι ‘ν εἰκόνα…”.
Ὥστε λοιπὸν γιὰ τὴν ἱστορία καὶ γιὰ νὰ μιλοῦμε μὲ συγκεκριμένα πρόσωπα, ἀκριβεῖς πληροφορίες καὶ ἡμερομηνίες, χρωστοῦμε τὴν ὕπαρξι ὣς τὶς μέρες μας τῆς εἰκόνος τῆς Παναγίας τῆς Ζντιανιώτισσας σὲ ἕναν 28χρονο βοσκὸ τότε καὶ ἐν οὐρανοῖς σήμερα, ἐνῶ τὴν ἡμέρα ποὺ τὰ λέγαμε ἦταν 83χρονος. Τὴν χρωστοῦμε στὸν μπάρμπα Ζιώγα, τὸν γνωστὸ στὸ χωριό μας ὡς Τζιουνουζιώγα.
Τέλος, ὅταν πανηγυρίζη ἡ Ἱερὰ Μονὴ ἢ γίνονται οἱ πολυάνθρωπες λιτανεῖες στοὺς δρόμους καὶ στὶς πλατεῖες τῆς Κοζάνης, καλὸ εἶναι νὰ θυμούμαστε καὶ ποιὸν ἁπλὸ βοσκὸ χρησιμοποίησε ὁ Παντοδύναμος Θεός, γιὰ νὰ διασώση τὰ ἅγιά του ὣς τὶς μέρες μας.
Κοζάνη 14.6.1998
Αρχιμανδρίτης π. Νικηφόρος Μανάδης