Συγκίνηση και ομοθυμία στα Αποκαλυπτήρια της Προτομής του Μητροπολίτη Κωνστάντιου (1841-1910)

στο Μικρόβαλτο Με τη δέουσα επισημότητα και σε κλίμα συγκίνησης και ομοθυμίας τελέστηκαν την Κυριακή 24 Αυγούστου 2014 τα αποκαλυπτήρια της προτομής του αοίδιμου Μέγα Ιεράρχη Μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης Κωνστάντιου Ματουλόπουλου (1841-1910), στο χώρο των μνημείων στην πλατεία του Μικροβάλτου.

Μια ξεχωριστή μέρα για το Μικρόβαλτο που τίμησε μια μεγάλη μορφή και προσωπικότητα, που ιστορικές αναφορές, μαρτυρίες και έγγραφα της εποχής καταδεικνύουν ότι έχει ρίζες και από το Μικρόβαλτο.

«Οι μεγάλοι άνθρωποι όμως  -όπως τόνισε η ομιλήτρια της εκδήλωσης Έλλη Λαμπρέτσα- δε μπορούν να χωρέσουν σ' έναν μικρό τόπο, ανήκουν σ' όλους. Και λέγεται, όσο πιο μεγάλος είναι κανείς, τόσο πιο μεγάλος ο ίσκιος του. Ο ίσκιος, η φήμη του Μητροπολίτη Κωνστάντιου μένει ακόμα στο Μικρόβαλτο, στην Πάδη, στα Σέρβια, στο Βελβενδό και στην Κοζάνη, κι ας πέρασαν 104 χρόνια από το θάνατό του…».

Η εκδήλωση ξεκίνησε με την επιμνημόσυνη δέηση που τελέστηκε ευλαβικά από τον π. Χαράλαμπο.

Ακολούθησε η μεγάλη στιγμή των αποκαλυπτηρίων της προτομής που την κάλυπτε η γαλανόλευκη, από κοινού από το δήμαρχο Σερβίων – Βελβεντού Βασίλη Κωνσταντόπουλο και τον επερχόμενο από 1/9 νέο δήμαρχο Θανάση Κοσματόπουλο, μέσα σε παρατεταμένα χειροκροτήματα. Στον σύντομο χαιρετισμό του ο κ. Κωνσταντόπουλος στάθηκε περισσότερο και ευχαρίστησε το δωρητή της προτομής Γιώργο Β. Καβουρίδη, ενώ ο κ. Κοσματόπουλος ευχήθηκε «όλοι οι άνθρωποι -και είναι πολλοί- που βοήθησαν να αναβαθμιστεί αυτός ο τόπος στα γράμματα, στην τέχνη, στη θρησκεία, να τύχουν ανάλογης εκτίμησης και αναγνώρισης».

Ακολούθησε ο χαιρετισμός του -από 1/9- περιφερειακού συμβούλου Φώτη Κεχαγιά, γόνου Μικροβάλτου, που έντονα συγκινημένος αναφέρθηκε στις μνήμες της Μικροβαλτινής μάνας του που ήταν παρούσα, τόσο για τον Κωνστάντιο, όσο και για τις τραγικές ώρες του ολοκαυτώματος που έζησε τον Αύγουστο του 1943.

Σειρά είχε ο Αντώνης Χ. Καβουρίδης που είπε ότι «είναι μεγάλη τιμή για το χωριό μας και για όλους εμάς που είμαστε Μικροβαλτινοί, αλλά ζούμε εκτός Μικροβάλτου… Ο Κωνστάντιος αυτή η μεγάλη μορφή στα χρόνια της τουρκοκρατίας, έσπειρε στην περιοχή μας το σπόρο της γνώσης και της μάθησης. Αυτός ο σπόρος που έσπειρε ο Κωνστάντιος έγινε δέντρο…».

Στην συνέχεια ακολούθησε η τιμητική απονομή δυο πλακετών. Η πρώτη στο δωρητή της προτομής Γιώργο Καβουρίδη του Βασ. που ανέλαβε εξ ολοκλήρου τη δαπάνη του έργου. Ο Γιώργος Καβουρίδης γεννημένος στο Μικρόβαλτο, -όπως ειπώθηκε- ξεκίνησε από το μηδέν, δημιούργησε και μεγαλούργησε επιχειρηματικά. Είναι ο άνθρωπος της προσφοράς. Την απονομή της πλακέτας έκανε ο δήμαρχος Βασίλης Κωνσταντόπουλος. Ο Γιώργος Καβουρίδης παίρνοντας το λόγο αφού ευχαρίστησε όλους του συγχωριανούς του για την τιμή που του επεφύλαξαν, είπε ότι «έκανα κάτι από καρδιάς όταν ο μπάρμπα Γιάννης ο Καβουρίδης μου ζήτησε να κάνω κάτι για το χωριό, να κάνω κάτι για τον Μητροπολίτη Κωνστάντιο. Το έκανα χωρίς κανένα δισταγμό, χωρίς δεύτερη σκέψη, κι αυτό γιατί αυτό που έκανα θα πρέπει να το δουν οι νεώτεροι από εμάς για να μαθαίνουν…». Η δεύτερη πλακέτα δόθηκε στο Γιάννη Καβουρίδη το «σωφέρη». Στον άνθρωπο που συνέλαβε την ιδέα και πρωτοστάτησε στην εξεύρεση δωρητή. Στον άνθρωπο που τα δέκα τελευταία χρόνια ζούσε με το όραμα και το όνειρο να δει αυτή τη στιγμή των αποκαλυπτηρίων. Την απονομή έκανε ο νέος δήμαρχος Θανάσης Κοσματόπουλος.

Ακολούθως ανέβηκε στο βήμα η κα Έλλη Λαμπρέτσα, που εκφώνησε την κεντρική ομιλία της εκδήλωσης. Εμφανώς συγκινημένη, αναφέρθηκε αναλυτικά στα βιογραφικά στοιχεία -με αναφορές στις μαρτυρίες Μικροβαλτινών- και στο πολύπλευρο και πολυσχιδές έργο του Μεγάλου Ιεράρχη, καταλήγοντας στα «μηνύματα που μας στέλνει από το βάθος της ιστορίας. Μηνύματα πως η ομόνοια μας κάνει δημιουργικούς. Μηνύματα πως η προσπάθεια και η δουλειά αποφέρει καρπούς. Μηνύματα πως η παιδεία είναι η βάση της κοινωνίας.

Ο Κωνστάντιος δεν υπήρξε μόνο ένας μητροπολίτης, ένας ιερωμένος με μεγάλη δράση. Ο Κωνστάντιος υπήρξε επί πλέον ένας άνθρωπος με ήθος, ένας εκπαιδευτικός, συγγραφέας, χρονογράφος, δημοσιογράφος, ιστορικός της εποχής του, ένας διανοούμενος με δυνατή πένα…» (ολόκληρη η ομιλία της Ε. Λαμπρέτσα παρακάτω).

Μετά το πέρας της ομιλίας η βουλευτής Ραχήλ Μακρή, που τίμησε με την παρουσία της την εκδήλωση, κατέθεσε στεφάνι στην προτομή του Κωνστάντιου και στον χαιρετισμό που απηύθυνε, έκανε μια γενικότερη πολιτική αναφορά, τονίζοντας ότι «η σημερινή εποχή είναι μια σκοτεινή εποχή για την ελληνική ιστορία. Είναι μια εποχή στην οποία προσπαθούν με κάθε τρόπο, προκειμένου να υλοποιήσουν τα σχέδια ενός οικονομικού πολέμου, να σπείρουν τη διχόνοια στους έλληνες… Να συνεχίσουν να κάνουν πλιάτσικο στη δημόσια και ιδιωτική περιουσία των ελλήνων. Πρέπει να είμαστε ενωμένοι, γιατί βιώνουμε έναν οικονομικό πόλεμο…».

Τέλος, όλοι μαζί έψαλαν τον Εθνικό Ύμνο, κλείνοντας με το καλύτερο τρόπο μια λαμπρή μέρα για το Μικρόβαλτο.

Παραβρέθηκαν, πλην των προαναφερομένων, ο αντιδήμαρχος Τάσος Αλεξόπουλος, ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Δημήτρης Ζιούζιος, η πρόεδρος της Τ.Κ. Μικροβάλτου Κατερίνα Ζαραβίγκα, ο πρόεδρος της Τ.Κ. Λιβαδερού Βασίλης Αγοραστός, ο στρατηγός ε.α. Δημήτρης Τζιούτζιος, εκπρόσωποι της Ελληνικής Αστυνομίας και της Πυροσβεστικής, εκπρόσωποι των συλλόγων του Μικροβάλτου και βέβαια πολύς κόσμος.

Η εκδήλωση διοργανώθηκε από την τη Συντονιστική Επιτροπή Πρωτοβουλίας Πολιτών Μικροβάλτου και υποστηρίχτηκε από το Δήμο Σερβίων – Βελβεντού.

Είχε προηγηθεί της τελετής των αποκαλυπτηρίων της προτομής του μητροπολίτη Κωνστάντιου, στον ίδιο χώρο, η επετειακή εκδήλωση μνήμης στα θύματα της γερμανικής θηριωδίας και του ολοκαυτώματος του χωριού στις 21 Αυγούστου 1943, που διοργανώθηκε με επιτυχία στο ίδιο συγκινησιακό κλίμα, από το Τοπικό Συμβούλιο Μικροβάλτου και το Δήμο Σερβίων – Βελβεντού. Περιελάμβανε την επιμνημόσυνη δέηση, την κατάθεση στεφάνων και την ομιλία με το ιστορικό της ημέρας που εκφωνήθηκε από τον πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου Σερβίων – Βελβεντού Δημήτρη Ζιούζιο.

Γιώργος Μαστρογιαννόπουλος

Παραθέτουμε την ομιλία της Έλλης Λαμπρέτσα, στην τελετή αποκαλυπτηρίων της προτομής του Μητροπολίτη Κωνστάντιου (1841-1910)

Φίλες και φίλοι

Η προφορική παράδοση, είναι η βάση της ιστορίας.

Οι διηγήσεις των γερόντων ήταν αυτές που μας έκαναν εμάς τους  Μικροβαλτινούς  να γνωρίσουμε το Μητροπολίτη Κωνστάντιο. Ο Κωνστάντιος είχε συγγενείς στο Μικρόβαλτο και όλοι οι γέροντες της δεκαετίας του 50 κι όχι μόνο οι συγγενείς του, τον θυμούνταν καλά και μιλούσαν για τη ρίζα του από το χωριό μας με περηφάνια.

Οι μαρτυρίες αυτές έδωσαν το έναυσμα στον πατέρα μου Ηλία Λαμπρέτσα για τη συλλογή περισσότερων στοιχείων και τη συγγραφή της βιογραφίας του Μητροπολίτη Κωνστάντιου.

Ο Κωνστάντιος- Κωνσταντίνος  γεννήθηκε το 1841 και βαπτίστηκε στην Κοζάνη τον Απρίλιο του ίδιου έτους.

Ο πατέρας του “ορμάτο εκ του πέραν του ποταμού των Χασίων Μικροβάλτου και της οικογενείας Κάβουρα” σύμφωνα με τον γυμνασιάρχη Παναγιώτη Λιούφη, που ήταν σύγχρονός του και τον γνώριζε καλά. Διδάχτηκε τα πρώτα γράμματα στην Κοζάνη, πολύ μικρός εκδήλωσε την επιθυμία του να γίνει δεσπότης. Έξυπνο και δραστήριο παιδί, με εργατικότητα και πείσμα, εκτιμήθηκε από το Μητροπολίτη Ευγένιο Πατέρα, που κατάγονταν από τα Σέρβια, χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος και μετά από μεσολάβηση του καθηγητή Χαρίση Πούλιου από την Εράτυρα, στάλθηκε στην Τρίπολη, όπου συνέχισε  τη μόρφωσή του  κοντά στο Μητροπολίτη Θεοφάνη Πούλιο και μετά το θάνατό του κοντά στο μητροπολίτη Θεόκλητο Βίμπο. Τελείωσε το γυμνάσιο και με υποτροφία του Βελλίδειου Κληροδοτήματος σπουδάζει στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας ως τα 1872.

Είναι πια 30 χρονών κι επιστρέφει στη Μακεδονία σαν δάσκαλος – σχολάρχης  στην Κλεισούρα της Καστοριάς για δυό χρόνια αποκτώντας διδακτική εμπειρία.

Στη Θεσσαλονίκη μητροπολίτης ήταν τότε ο Ιωακείμ Γ' ο μετέπειτα οικουμενικός Πατριάρχης, πολύ μορφωμένος, ικανότατος πατριώτης και διορατικός διπλωμάτης, που συνεργάζονταν στενά με τον Έλληνα πρόξενο στη Θεσσαλονίκη Κωνσταντίνο Βατικιώτη.

Το να είναι Μητροπολίτης κάποιος την εποχή εκείνη, δεν ήταν καθόλου εύκολο πράγμα. Οι επίσκοποι και οι μητροπολίτες ήταν η ηγεσία του χριστιανικού πληθυσμού με ανώτατο διοικητικό όργανο το πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. Στα χέρια των επισκόπων και των μητροπολιτών υπήρχαν όχι μόνο τα εκκλησιαστικά θέματα αλλά και ότι αφορούσε την υπόλοιπη διακυβέρνηση των Κοινοτικών πραγμάτων, τα εκπαιδευτικά θέματα, ακόμα και οι διαφορές και τα δικαστικά ανάμεσα στο χριστιανικό πληθυσμό.

Ο Ιωακείμ ο Γ', επιλέγει  στα 1874 επιλέγει για βοηθό και συνεργάτη του  τον αρχιμανδρίτη Κωνστάντιο. Η προσωπικότητα του Ιωακείμ επηρέασε την περαιτέρω πορεία του Κωνστάντιου.

Στα 1876 ο Κωνστάντιος εκλέγεται από την Επαρχιακή Σύνοδο Θεσσαλονίκης επίσκοπος Αρδαμερίου, στο Λαγκαδά Θεσσαλονίκης όπου και μένει για 13 χρόνια, ως το 1889. Κατά το χρονικό αυτό διάστημα  επιτροπεύει κατά καιρούς τους Μητροπολίτες Θεσ/νίκης που γίνονταν συνοδικοί στην Κωνσταντινούπολη. Η περίοδος αυτή έδωσε στον Κωνστάντιο μεγάλη πείρα,  γιατί επιτροπεύοντας σε μια μεγάλη Μητρόπολη όπως της Θεσσαλονίκης αναγκάστηκε να ασκήσει όλα τα διπλωματικά του προσόντα τόσο σε σχέση με τις έριδες των χριστιανικών φατριών όσο και σε σχέση με τους Τούρκους διοικητές, που κάθε άλλο παρά προσεκτικοί ήταν σε ότι αφορούσε τις σχέσεις των Βουλγάρων και Ελλήνων χριστιανών.

Στα 1870 οι Βούλγαροι ίδρυσαν την εξαρχία τους και έστρεψαν την προσοχή τους στην εκβουλγάριση της Μακεδονίας. Έτσι από το 1870 ως το 1908 έχουμε  μια έξαρση της βουλγαρικής προπαγάνδας και τη διενέργεια του Μακεδονικού Αγώνα, μια σύγκρουση ανάμεσα σε χριστιανούς, υπηκόους της ίδιας Οθωμανικής αυτοκρατορίας, μια σύγκρουση που οι τουρκικές αρχές έβλεπαν πως τους ευνοούσε γιατί αποδυνάμωνε κι έφθειρε τους αντιμαχόμενους. Οι διαμαρτυρίες του Πατριαρχείου προς τις αρχές δεν έφερναν κανένα αποτέλεσμα, έτσι το Πατριαρχείο αποφάσισε να δραστηριοποιήσει τον κλήρο της Μακεδονίας αντικαθιστώντας τους γέροντες Μητροπολίτες που υπηρετούσαν σε καίριες Επισκοπές της Μακεδονίας με νέους σε ηλικία, δυναμικούς και δραστήριους ιεράρχες.

Στα 1889, ο μητροπολίτης Ευγένιος Πατέρας της Κοζάνης στα 81 του χρόνια παραιτείται λόγω γήρατος. Προτείνεται και εκλέγεται για τη θέση αυτή ο δικός μας Κωνστάντιος, 48 χρονών, σε πλήρη ωριμότητα. Ήταν ο δεύτερος μετά τον Ευγένιο (που κατάγονταν από τα Σέρβια) ντόπιος μητροπολίτης, και ο πρώτος με πανεπιστημιακές σπουδές.

Ο Κωνστάντιος   έγινε δεκτός με χαρά από τους κατοίκους αλλά υπήρχαν και εδώ φατρίες και έριδες. Παρ' όλο που κατάφερε να κατευνάσει τα πάθη, μετατίθεται  το 1892 στη Δρυινούπολη, στο νομό Ιωαννίνων, στην Κοζάνη έρχεται ο Γεράσιμος Τανταλίδης. Στα 1894 όμως επανέρχεται στη Μητρόπολη Κοζάνης μετά από αίτηση και απαίτηση των κατοίκων και παραμένει εδώ ως το τέλος της ζωής του στα 1910.

Ο Κωνστάντιος κατάγονταν απ' τον τόπο μας, ήξερε τα δεδομένα του, ήξερε τον κόσμο κι είχε τη βοήθεια των δικών του ανθρώπων, μια που ήταν ένας απ' αυτούς. Αγαπήθηκε πολύ από το ποίμνιό του σαν μητροπολίτης ήταν πετυχημένος στο έργο του. Τρεις φορές στο διάστημα της ιερατείας του  διετέλεσε συνοδικός στην Κωνσταντινούπολη. Αυτό ήταν συνολικά έξι χρόνια, κατά τα οποία όμως είχε πυκνή αλληλογραφία με τη Μητρόπολή του και τους άξιους συνεργάτες του στην Κοζάνη. Το Πατριαρχείο τον εμπιστεύονταν και  στάλθηκε έξαρχος στη Στρώμνιτσα, στην Ελασσόνα στην ιερά μονή Ολυμπιώτισσας, στις Σέρρες,  στο Άγιο όρος και έφερε εις πέρας κάθε αποστολή. “Λόγιο και φιλίστορα” τον χαρακτήριζαν, όπου πήγαινε ασχολούνταν και με την ιστορία, τα κειμήλια, τις βιβλιοθήκες των μονών. Προς το τέλος του έγινε πρόταση να εκλεγεί Πατριάρχης, αλλά δε δέχτηκε για λόγους υγείας.

Απλός και λαϊκός από καταγωγή, αλλά και κοσμοπολίτης σε μια εποχή που οι μετακινήσεις ήταν περισσότερο από δύσκολες, είχε μεγάλη εμπειρία, γνωριμίες, σχέσεις και ικανότητες. Αυτά τον βοήθησαν στο έργο που επετέλεσε όπου κι αν πέρασε, αλλά κυρίως στη Μητρόπολη Κοζάνης.

Αναλαμβάνοντας τη διοίκηση της μητρόπολης Κοζάνης, στρέφει την προσοχή όλων υπέρ των συμφερόντων της πόλεως. Μεριμνά για τη  σύνταξη Κανονισμού της Κοινότητας. Ο κανονισμός περιλάμβανε λεπτομερείς διατάξεις για εκλογές, επιτροπές, αρμοδιότητες και καθήκοντα της Αντιπροσωπείας, για τη σχολική Εφορία, για τα σωματεία και γενικά για τη λειτουργία της Κοινότητας. Οι διαφορές  ανάμεσα στις φατρίες αμβλύνθηκαν, καθένας είχε το ρόλο του, η κοινότητα άρχισε να προοδεύει.

Ιδρύει σχολεία σε χωριά, επιλέγει με προσοχή δασκάλους.  Ιδρύει σχολεία στο Βελίστι, στο Καταφύγι, στο Παλιογράτσανο, στα χωριά του Τσιαρτσιαμπά, στα χωριά των Καμβουνίων, όπου προσπαθούσε να κάνει ένα κεντρικό σχολείο για να συγκεντρώσει όλα τα παιδιά της περιοχής. Το ενδιαφέρον του μεγάλο για όλα τα σχολεία της επικράτειάς του.  Ήξερε την αξία της παιδείας στη συνειδητοποίηση της Ελληνικότητας του πληθυσμού των χωριών του.

Έρχεται σε επαφή και διατηρεί πυκνή αλληλογραφία με Κοζανίτες της διασποράς για να εξασφαλίσει χρηματοδότηση για τα σχολεία. Είχε τον τρόπο να γράφει αγγίζοντας τις πατριωτικές χορδές των ξενιτεμένων. Ο Παύλος Χαρίσης στη Βουδαπέστη, οι Αδελφοί Βαλταδώροι στο Βουκουρέστι, αλλά και Κοζανίτες της Αμερικής, οι Βελβενδινοί Βασάρας και Καμκούτης στη Ρουμανία είναι κάποιοι από τους παραλήπτες των επιστολών, το αποτέλεσμα είναι το χτίσιμο του Βαλταδώρειου Γυμνάσιου στην Κοζάνη, που παραδόθηκε σε λειτουργία το 1901 και η σχολή του Βελβενδού, σχεδιάζονταν δε και η Χαρίσειος γεωργική της Κοζάνης.

Φροντίζει για την ανασύσταση της κοινοτικής βιβλιοθήκης, παρακολουθεί από κοντά εκκλησιές και μοναστήρια, επισκευάζει το Επισκοπείο,  δημιουργεί κοινοτικό Κηροπλαστείο και κηροπωλείο, με τα έσοδα του οποίου ενισχύονταν οικονομικά τα σχολεία.

Με εισήγησή του συστήθηκε η Φιλόπτωχος Αδελφότης των Κυριών το 1903, έκανε Κυριακόν σχολείον, στο οποίο κάθε Κυριακή πραγματοποιούνταν  από μορφωμένους ομιλητές μαθήματα και διαλέξεις,  φροντίζει για την ίδρυση και λειτουργία στην πόλη της Κοζάνης νοσηλευτικού ιδρύματος στην οικία Δρίζη. Με δική του παρακίνηση ιδρύθηκε στην Κοζάνη το 1902 η Μορφωτική Αδελφότης Πανδώρα. Ενδιαφέρθηκε για το περιβάλλον, για δενδροφυτεύσεις.

Κάνει συχνές περιοδείες στην περιοχή, φτάνει ακόμα και στα απομακρυσμένα χωριά με μικρή συνοδεία, καβάλα σ' ένα μουλάρι. Διανυκτέρευε πάντα στο χωριό μας, στο σπίτι των εξαδέλφων του.

Χτίζει εκκλησίες σε χωριά. Επιλέγει με προσοχή τους συνεργάτες του, με μεγάλη προσοχή ακόμα τους ιερείς που χειροτονεί. Προσπαθεί να έχει μορφωμένους ιερείς, προτρέπει δασκάλους σε χειροτονία, σκόπευε να δημιουργήσει ιερατική σχολή στο μοναστήρι της Ζάβορδας, είχε έλθει σε συνεννόηση με τους μητροπολίτες Γρεβενών και Σιατίστης για το θέμα αυτό, δεν πρόλαβε να το υλοποιήσει.

Στο χωριό μας προέτρεψε στην ιεροσύνη και  χειροτόνησε δύο ιερείς, τον Παπαντώνη Καβουρίδη, που ήταν και συγγενής του και τον Παπαθανάση Νατσιόπουλο, τον προπάππο μου.

Το έργο του πολύπλευρο και πολυσχιδές, αναδύεται μέσα από τις σελίδες του καταπληκτικού αρχείου που μας κληροδότησε. Στη Δημοτική βιβλιοθήκη Κοζάνης φυλάσσονται πολυάριθμοι κώδικες, βιβλία όπου κρατούνταν αντίγραφα των επιστολών που έστελνε, σε επώνυμους και ανώνυμους, αλλά και επιστολές που ελάμβανε. Εκεί καταγράφονταν τα πάντα, κι έχουμε λεπτομερείς πληροφορίες για την εποχή και τα γεγονότα. Για οτιδήποτε συνέβαινε στην περιοχή ο Κωνστάντιος ενημέρωνε το Πατριαρχείο. Η αγωνία κι ο αγώνας του ιεράρχη αναβλύζουν ζωντανά μέσα από τις σελίδες του αρχείου του.

Η θέση του απέναντι στη ρουμανική προπαγάνδα, που έκανε  και απόπειρα δολοφονίας του ίδιου του  δεσπότη, η καλυμμένη θετική στάση του απέναντι στο μακεδονικό αγώνα, μαρτυρίες αγωνιστών που εμπλέκουν το δεσπότη, που έπρεπε όμως να μη φαίνεται πουθενά, για να μπορεί να προστατεύει όσους είχαν την ανάγκη του, απίστευτα πολλά στοιχεία για τα σχολεία των χωριών, αριθμός μαθητών, δάσκαλοι, καταστάσεις και ονόματα ιερέων, οι επιστολές στους απόδημους εμπόρους Κοζανίτες, όπου ζητούσε την ηθική και οικονομική βοήθεια για τη γενέτειρα, για εξεύρεση πόρων για έργα κυρίως για τα σχολεία, στοιχεία για τις βουλευτικές εκλογές του 1908, για την Εκκλησία σε διωγμό  το 1889, όπου για διαμαρτυρία σε σχέση με τη φιλοβουγαρική πολιτική της Τουρκίας οι εκκλησίες έπαψαν να λειτουργούν, σχέσεις με τη Μακεδονική Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα, αναφορές για προβλήματα του ποιμνίου προς Τουρκικές αρχές και προς τον Πατριάρχη.

Στοιχεία για τον καιρό, ο δύσκολος χειμώνας του  1909, το ξεχείλισμα του χείμαρρου του Βελβενδού.

Ακόμα και η  σύγκρουση και διαφωνία του  με κάποιους Σερβιώτες,

οι απογραφές των κατοίκων της επαρχίας του,

η επικοινωνία με άλλες μητροπόλεις,

προσωπικά στοιχεία, η ασθένειά του.

Η ιστορία 20 χρόνων της περιοχής, η συστηματική προσπάθεια του Ιεράρχη να ανταποκριθεί με συνέπεια στα καθήκοντά του.

Και το καταφέρνει πολύ καλά.

Ωστόσο η σημασία του έργου του Κωνστάντιου δεν περιορίζεται μόνο στα όσα διαδραματίστηκαν στα χρόνια που έζησε. Ο Κωνστάντιος μας στέλνει μηνύματα από το βάθος της ιστορίας.

Μηνύματα πως η ομόνοια μας κάνει δημιουργικούς. Μηνύματα πως η προσπάθεια και η δουλειά αποφέρει καρπούς. Μηνύματα πως η παιδεία είναι η βάση της κοινωνίας.

Ο Κωνστάντιος δεν υπήρξε μόνο ένας μητροπολίτης, ένας ιερωμένος με μεγάλη δράση. Ο Κωνστάντιος υπήρξε επί πλέον ένας άνθρωπος με ήθος, ένας εκπαιδευτικός,  συγγραφέας, χρονογράφος, δημοσιογράφος, ιστορικός της εποχής του, ένας διανοούμενος με δυνατή πένα.

Ο άνθρωπος Κωνστάντιος έφυγε από τη ζωή στα 69 του χρόνια, τον Ιούνιο του 1910. Δεν πρόλαβε την απελευθέρωση του τόπου για τον οποίο τόσο αγωνίστηκε.

Αγαπητοί φίλοι,

οι μικροί τόποι παίρνουν αξία από τα άξια παιδιά τους.

Οι μεγάλοι άνθρωποι όμως  δε μπορούν να χωρέσουν σ' έναν μικρό τόπο, ανήκουν σ' όλους. Και λέγεται, όσο πιό μεγάλος κανείς, τόσο πιο μεγάλος ο ίσκιος του. Ο ίσκιος, η φήμη του Μητροπολίτη Κωνστάντιου μένει ακόμα στο Μικρόβαλτο, στην Πάδη, στα Σέρβια, στο Βελβενδό και στην Κοζάνη, κι ας πέρασαν 104 χρόνια από το θάνατό του.